Op 10 augustus 1925 werd Borculo in de Gelderse Achterhoek getroffen door een "cycloon". Een groot deel van Borculo werd hier door verwoest. De meningen waren wel verdeeld of het hier om een "cycloon" ging of om een windhoos. De Borculose windhoos is natuurlijk niet te vergelijken met een tropische cycloon. Deze laatste heeft een veel grotere omvang in diameter en is ook veel krachtiger. Voor velen klinkt windhoos wat te licht gelet op de schade die was aangericht. Enkele experts en daarmee kan ondergetekende zich ook wel bij aansluiten zijn van mening dat (mini) orkaan misschien wel een betere benaming is, zie ook reactie op NOVA-uitzending.  Na veel onderzoek heeft men ook wel eens gedacht dat het niet uitgesloten is dat er in het slecht weergebied een lijn is overgetrokken met meerdere windhozen/tornado's. In de huidige meteorologie spreekt men dan van een "squal-line". Volgens een Amerikaanse deskundige die de weerkaarten van die dagen heeft bestudeerd moet er eerder gedacht worden aan een zeer actieve mini-depressie waarbij de vele schade werd aangericht door valwinden. Maar windhoos, cycloon, (mini) orkaan of mini-depressie, de schade was er niet minder om!

Vanuit België kwam er aan het eind van de middag op die 10e augustus 1925 een kleine actieve depressie met een snelheid van zo'n 100 kilometer per uur Nederland binnen en de trekrichting was naar het noordoosten. Hieronder een foto van de koers van het slecht weergebied over de Achterhoek.

Aan die depressie was een actief koufront gekoppeld die vanuit het westen Nederland binnenkwam. In de loop van de middag stroomde er op nadering van het koufront warme en zeer vochtige lucht het land binnen.
In de middag werd de 30°C bereikt in het oosten van het land met volop zonneschijn. Op het toenmalige KNMI-station in Winterswijk werd het 30,7°C. En dat alles in een benauwde en kleffe sfeer. Aan het eind van de middag tegen de klok van 6 uur begon de lucht er dreigender uit te zien. Dit ging gepaard met onweer die steeds heftiger werd. Rond de klok van 7 uur in de avond zagen ooggetuigen vanuit het westen dreigende en ronddraaiende wolken aankomen. Even later werd zelfs een rechte lange ronddraaiende uitstulping aan de wolk gesignaleerd. De ronddraaiende buis kwam met een ontzettend geloei dichterbij. Buiten werd het inmiddels ook aardedonker en het regende stevig. In de avond was er al snel 17,5 mm opgevangen in de regenmeter. Overigens was de neerslagaftapping in Lochem, 10 kilometer verderop, met 35,2 mm veel hoger. Tijdens de passage over de Achterhoek ging de neerslag ook gepaard met hagel. Ooggetuigen die naar buiten keken zagen een grijze muur van regen, bladeren, stof en allerlei voorwerpen. Het geluid buiten was van een kolkende massa en leek wel op het huilen van een orkaan in combinatie met de ene na de andere bliksemschicht en donder, het was afgrijselijk!
Even later werd het rustiger en dat "even later" was zo'n 7-8 minuten. In die 7-8 minuten was Borculo nagenoeg verwoest en de totale schade liep in de miljoenen guldens. De foto's van hieronder zeggen genoeg!

Ook de sigarenfabriek en de cichorei-fabriek die Borculo in die tijd rijk was werden totaal verwoest. In Markvelde bij Diepenheim, 10 kilometer verderop, werden zelfs kalkzandstenen en nieuwe wikkels van cichoreipakjes teruggevonden. Schoolboeken werden zelfs weergevonden in het Twentse Saasveld, een buurtschap van Ootmarsum. In Borculo vielen tijdens de passage van de windhoos drie doden en talloze gewonden. Onder de gewonden was ook een man die door de bliksem werd getroffen en het overleefde, wel voor de rest van zijn leven was hij invalide. Ook werd er een man met kar en paard van de weg opgenomen en een eind verder weer neergegooid.

  

Niet alleen Borculo werd getroffen, in een brede strook vanaf Uden in Brabant tot in het Twentse Denekamp werd een spoor van vernielingen aangericht. Het Brabantse dorp Langenboom werd ook bijna weggevaagd van de landkaart. In het dorp Langenboom moet de kracht van de windhoos al enorm zijn geweest getuige de inslag van een dakpan in een eikenboom, deze was tot 6 centimeter in de eikenboom doorgedrongen. In het Brabantse dorp Zeeland werden 67 boerderijen vernield. Verder o.a. in Didam werden ook veel huizen vernield en vervolgens trok het over Kilder, Wehl, de Velswijk, Zelhem, Ruurlo om daarna richting Borculo te koersen.
Van de Kilderse molen kon men de kap en wieken kilometers verder weer ophalen in Dichteren. In Doetinchem moest de motorenfabriek De Vlijt er aan geloven. Later in de avond kwamen er ook berichten van zware windhozen vanuit het noorden van Duitsland. Vanuit het Brabantse Uden kwamen berichten dat de bewolking tot op 50 meter vanaf de grond reikte. De onheilspellende gele luchten bleven nog jarenlang in herinnering van menig ooggetuige.

De kranten besteedden veel aandacht aan de ramp in Borculo, er kwamen zelfs speciale extra edities uit. Hieronder een foto van een extra editie van de toenmalige "De Graafschap Bode" en wel van woensdag 12 augustus 1925.

Op woensdag 12 augustus, twee dagen na de ramp, bracht Koningin Wilhelmina en Prinses Juliana al een bezoek aan Borculo, zie onderstaande foto. Twee weken later op dinsdag 25 augustus bracht Prins Hendrik een bezoek aan Borculo.

Ramptoerisme kende men ook al in die tijd, getuige een advertentie in het plaatselijke Gorredijkster weekblad "De Woudklank" van begin september 1925. Deze luidde als volgt:

            "Autodienst Kalsbeek & Dragstra rijdt bij genoegzame deelname
a.s. zaterdag 5 september naar Borculo.
                   Aangifte voor vrijdag 4 september bij H.Dragstra  - Terwispel. Retour Fl.5,-.

of deze van de VVV-Utrecht:
        "Naar Borculo, 250 km per gezelschapsauto. Aanbieding voor 6 gulden p.p.

Onderstaande foto ontving ondergetekende van de heer Henk Schouwink uit Wageningen. Op de foto ziet U de totaal verwoeste Hervormde Kerk in Borculo na de passage van de "cycloon". Van de zes heren midden voor de kerk is de tweede van rechts (de kleinste met pet) de vader van Henk Schouwink, W.J.H.E.Schouwink die toen 20 jaar was. Hij was op de fiets vanuit Hengelo(o) de schade komen bekijken, m.a.w. een "ramptoerist"!

Het toppunt van het ramptoerisme werd bereikt op zondag 16 augustus, zes dagen na de ramp, toen Borculo werd opengesteld voor het "ramptoerisme". Welgeteld kwamen er die dag 5000 voertuigen naar Borculo en 110.000 bezoekers. Het totale aantal bezoekers na de ramp werd zelfs geschat op 500.000 tot 1 miljoen.

Op onderstaande foto krijgt U een indruk van het ramptoerisme op weg naar Borculo per trein.

Dat het ook anders kon bewezen de steden Amsterdam, Utrecht en Zutphen. Inwoners van deze steden zamelden geld in waarvan nieuwe huizen gebouwd konden worden. Deze huizen staan er nog steeds met het opschrift van de stadsnaam aan de voorzijde en wel in de Burgemeester Bloemersstraat.
De hulp kwam in Borculo na de cycloon zeer snel op gang. Ook de militairen werden ingeschakeld, zo was een genie-afdeling onder leiding van kapitein Wynoldy Daniëls op herhaling en zij konden dankbare hulp verlenen, zie de foto hieronder.

De cycloon van Borculo was zelfs wereld-nieuws. Op de voorpagina van de Engelse krant de "Daily Mail" stond de foto van de verwoeste hervormde kerk. Ook in een Mexicaanse krant verschenen foto's. Ook de Italiaanse krant besteedde aandacht aan de ramp.

Velen waren ooggetuige van hoosachtige verschijnselen en alle verklaringen zijn toentertijd opgetekend door de toenmalige KNMI-hoofddirecteur Prof. Dr. E.van Everdingen. Na een grondig onderzoek kon er een verband gelegd worden tussen het optreden van het extreme weer en de hoge windsnelheden die in de hogere delen van de atmosfeer aanwezig waren diezelfde middag. Deze hoge windsnelheden in de hogere luchtlagen waren die middag gemeten met weerballonnen. Voor die tijd was dat een zeer revolutionair onderzoek. In Amerika heeft men eind jaren 90 gelijksoortige onderzoeken hierna gedaan. En men kwam al snel tot de conclusie dat de toenmalige hoofddirecteur van de KNMI zijn tijd al ver vooruit was. En men is er nu ook van overtuigd dat er een verband bestaat tussen windhozen en de hoge windsnelheden in de bovenlucht.

Op onderstaande foto een plaquette n.a.v. de cycloon van Borculo.

Borculo werd in juli 1988 opnieuw getroffen door een windhoos die veel schade aanrichtte. Ook deze keer met foto op de voorpagina van "De Telegraaf". En in 1999 schampte een windhoos-achtig systeem Borculo, de route was nu tussen Barchem en Ruurlo langs Borculo. Ik spreek hier bewust over een windhoos-achtig systeem omdat niet echt bewezen is dat het om een windhoos ging. Maar van deze laatste was ondergetekende wel ooggetuige en deze trok wel net langs mijn eigen weerstation met windstoten tot bijna 70 kilometer per uur en enorme uitzakkingen aan de onderzijde van de bui in combinatie met een enorm geraas. Met de neerslag viel het wel mee, 4,5 mm.

In Borculo is een  "Stormrampmuseum" waarin diverse foto's en voorwerpen te bezichtigen zijn van de windhoos op 10 augustus 1925. Verder is er een park in Borculo vernoemd naar de windhoos van 10 augustus 1925 en wel "Het cycloonpark". In dit park werd na de ramp in 1925 de grootste concentratie noodwoningen gebouwd. Ook is er een scouting-afdeling in Borculo met de naam die zijn oorsprong ontleend aan de windhoos en wel "Cycloongroep Borculo". En op het plein bij de Nederlandse Hervormde kerk staat een kunstwerk dat herinnert aan "de cycloon van Borculo".

 Borculo na de windhoos op 10-augustus 1925 

Met de wederopbouw van Borculo werd al snel begonnen, diverse grote steden zamelden geld in voor Borculo. Enkele van deze steden waren Utrecht en Zutphen, hun namen staan nu nog op de voorgevel van de huizen in de Burgemeester Bloemersstraat.
Enkele weken na de ramp kwam onderstaand kranteartikel nog in het nieuws.

Er zijn in die tijd verschillende acties ondernomen om geld in te zamelen voor de wederopbouw van Borculo. Van klein tot groot, zo werden er ook o.a. asbakken gemaakt met opschrift zoals op onderstaande foto. Ondergetekende kreeg onderstaande foto van een asbak met opschrift van een familie uit Amerika, de asbak was boven water gekomen tijdens opruimwerkzaamheden.

Bijna twee jaar later zou de Achterhoek weer worden getroffen door een verwoestende windhoos en wel op 1 juni 1927 in Neede, slechts 7 kilometer van Borculo vandaan. Zie cycloon-Neede.

Herman Dute,  10 augustus 2008